Jednym z podstawowych i fundamentalnych pojęć filozofii marksizmu-leninizmu jest pojęcie klasy społecznej. W istocie jest to zagadnienie, które stanowi podstawę wszystkich rozważań filozoficznych, ekonomicznych, czy politycznych wśród klasyków marksizmu (Marksa, Engelsa, Lenina).
Klasa społeczna – jeden z podstawowych terminów służących do określania stratyfikacji społeczeństwa. Termin ten wprowadzony do filozofii został na początku przez Hegla, który wyróżniał klasy: rolniczą, przemysłową i myślącą. Dopiero jednak Marks i Engels nadali pojęciu klasy społecznej wymiar naukowy, wiążąc istnienie klas z panującymi stosunkami produkcji w społeczeństwie.
Marks i Engels w „Manifeście Partii Komunistycznej” stawiają śmiałą tezę, że: „Historia wszystkich dotychczasowych społeczeństw jest historią walk klasowych”.

Wynika z tego jasno, że aby poznać prawa rządzące rzeczywistością społeczną, należy zrozumieć znaczenie klasy, walki klas, roli konkretnych klas w strukturze społecznej etc. Każdy człowiek, który interesuje się społeczeństwem – jego zmianami i procesami w nim zachodzącymi, powinien pochylić się nad zagadnieniem klasy społecznej – zrozumieć czym ona jest, oraz jaka jest jej rola w strukturze społecznej. Pojęciami pokrewnymi dla klasy społecznej są m.in. stan społeczny, warstwa społeczna, kasta, klan, warstwa wewnątrzklasowa itp.

W tym artykule pragnę przybliżyć czytelnikowi pojęcie klasy społecznej oraz krótko scharakteryzować dwie najważniejsze w systemie kapitalistycznym klasy: proletariat (zwany również klasą robotniczą) i burżuazję (kapitalistów).
Według definicji Lenina: „Klasami nazywamy wielkie grupy ludzi, różniące się pomiędzy sobą miejscem zajmowanym w historycznie określonym systemie produkcji społecznej, stosunkiem (przeważnie ustalonym i usankcjonowanym przez prawo) do środków produkcji, rolą w społecznej organizacji pracy i – co za tym idzie – sposobem otrzymywania i rozmiarami tej części bogactwa społecznego, którą rozporządzają. Klasy – to takie grupy ludzi, z których jedna może przywłaszczać sobie pracę drugiej dzięki różnicy miejsca, jakie zajmują w określonym systemie gospodarki społecznej”.

Zgodnie z tą definicją, cechą charakterystyczną klasy społecznej jest stosunek do środków produkcji, kontrola nad procesem pracy i nad produktami pracy. Przynależność do konkretnej klasy społecznej ma olbrzymi wpływ na naszą pozycję społeczną oraz na posiadanie dostępu do różnorodnych dóbr materialnych, politycznych, kulturowych, społecznych etc. W społeczeństwie opartym o kapitalistyczne stosunki produkcji najbardziej istotnymi klasami mającymi decydujący wpływ na kształt całego społeczeństwa są proletariat i burżuazja.

Czym jest proletariat? Na to pytanie udziela odpowiedzi Fryderyk Engels w swoim dziele „Zasady komunizmu”. Otóż, według Engelsa: „Proletariatem nazywamy tę klasę społeczeństwa, która środki do życia czerpie jedynie i wyłącznie ze sprzedaży swej pracy, nie zaś z zysku od jakiegokolwiek kapitału; klasę, której dola i niedola, życie i śmierć oraz całe istnienie zależne jest od popytu na pracę, a więc od okresowych zmian pomyślnego i niepomyślnego stanu interesów, od wahań nieokiełznanej konkurencji. Słowem, proletariat, inaczej klasa proletariuszy, to klasa robotnicza dziewiętnastego wieku”.

Czym zatem jest burżuazja? Definicja słownikowa burżuazji brzmi: „Burżuazja – klasa panująca społeczeństwa kapitalistycznego, będąca właścicielem środków produkcji, pełniąca zwierzchnią kontrolę nad procesami produkcji i nad produktem społecznym, przywłaszczająca sobie wartość dodatkową wytwarzaną przez robotników”.
Jak nietrudno zauważyć w społeczeństwie kapitalistycznym posiadacze środków produkcji poprzez wyzysk i przemoc na proletariuszach, utrzymują swoją uprzywilejowaną pozycję w społeczeństwie.
Na pewnym etapie rozwoju dziejowego wśród ludzi rodzi się świadomość klasowa – czyli świadomość przynależności do konkretnej klasy społecznej oraz – co za tym idzie – identyfikowanie się z nią, tworzenie się więzi społecznych pomiędzy członkami danej klasy oraz budowanie struktur organizacyjnych. Taka grupa ludzi ma świadomość swojej odrębności i wspólnoty interesów, a co za tym idzie – ma potencjał do zmiany porządku społecznego, często na drodze rewolucji.

Marks taką uświadomioną klasę społeczną nazywa „klasą dla siebie”. Przykładem, gdzie „klasa dla siebie” dokonała korzystnego – z punktu widzenia swoich interesów – przewrotu może być Wielka Burżuazyjna Rewolucja Francuska oraz zjawisko pod nazwą rewolucji przemysłowej, które niszcząc feudalne stosunki społeczne, wprowadziły nowe – kapitalistyczne stosunki produkcji. Mowa tu, oczywiście, o klasie burżuazji.
W systemie kapitalistycznym burżuazja posiada zwierzchnią kontrolę nad: środkami, procesem oraz produktami pracy (panowanie ekonomiczne), ustalaniem porządku prawnego oraz instytucjonalnego (panowanie polityczne) oraz nad ideologicznym uzasadnieniem takiego systemu społecznego (panowanie ideologiczne, zwane również przemocą symboliczną). Kiedy narastają sprzeczności i pogłębia się antagonizm pomiędzy interesem klasowym – zaostrza się walka klas.

Walka klas – pojęcie to pierwotnie utworzone zostało przez François Guizota – francuskiego polityka z XIX wieku. Początkowo objaśniane było w sposób utopijny, dopiero jednak zaadaptowanie tego terminu przez Karola Marksa nadało mu charakter naukowej analizy stosunków społecznych.
Walka klas jest czynnikiem, który wyzwala zmianę społeczną i przeobrażenie kształtu całego systemu społecznego. Szerzej o zagadnieniu walki klas oraz innych zagadnieniach marksizmu – leninizmu, będę pisał w kolejnych artykułach na naszym portalu.

Piotr K.